Temel Kavramlar

Kriptoloji

Kriptoloji, matematiğin hem şifre bilimi (kriptografi), hem de şifre analizini (kriptanaliz) kapsayan dalıdır. Şifre biliminin amacı, ileti güvenliğini sağlamaktır. Şifre analizinin amacı ise varolan şifreleri çözmektir.

Şifreleme bir iletinin (düz metin) içeriğini, uygun bilgi (anahtar bilgisi) elde olmadan okunamayacak hale getirme işlemidir. Şifrelemenin amacı, iletinin istenmeyen şahıslar tarafından okunmasını engellemektir. Şifre çözümü (deşifre) ise şifrelemenin tam tersi, yani şifreli metinin düz metine çevrilmesi işlemidir.

Bugünün kriptografisi şifreleme ve şifre çözmeden daha fazlasını içerir. Kimlik denetimi gizlilik kadar önemlidir. Herhangi bir iletiye adımızı ekleyip ağ üzerinden gönderdiğimiz zaman kimliğimizi ispatlamak için elektronik yöntemlere ihtiyaç duyarız. Kriptografinin buna sunduğu çözüm sayısal imzadır.

Açık Anahtarlı Kriptografi

Geleneksel kriptografide, tek bir anahtar kullanılır ve mesajı gönderen de, alan da mesajı bu anahtar ile şifreleyip şifresini çözer. Bu yöntem gizli anahtarlı kriptografi olarak bilinir. Burada amaç, iki kullanıcının da üzerinde anlaştığı anahtarın istenmeyen kişilerin eline geçmesini engellemektir. Anahtarların üretilmesi, iletilmesi ve saklanması anahtar yönetimi olarak bilinir. Gizli anahtarlı yapılarda, genelde güvenli anahtar yönetimi sağlamada problem yaşanır.

Anahtar yönetimi problemini çözme amacıyla, Whitfield Diffie ve Martin Hellman, 1976 yılında açık anahtarlı yapıları geliştirdi. Açık anahtarlı kriptografinin iki temel kullanımı vardır, şifreleme ve sayısal imza. Bu sistemde her kişi biri açık, diğeri özel olmak üzere bir çift anahtar edinir. Açık anahtar herkesin erişimine açıktır, özel anahtar ise sadece sahibinin erişebileceği şekilde saklanmalıdır. Burada gönderenin ve alıcının aynı gizli bilgiyi tutma durumu ortadan kalkmıştır. Bütün iletişim sadece açık anahtarları gerektirir, özel anahtarlar ne iletilir ne de paylaşılır. Bu sistemde, kaygı duyulacak tek nokta açık anahtar ve anahtar sahibinin güvenilir ve doğru şekilde eşleştirilmesidir (örneğin, güvenilir bir dizinde). Açık anahtarı kullanarak herhangi bir kişi şifreli mesaj gönderebilir, ancak gönderilen şifreli mesajı sadece kullanılan açık anahtarın eşi olan özel anahtar açabilir. Bundan başka, açık anahtarlı kriptografi sadece gizliliği (şifreleme) sağlamak amacıyla değil, kimlik denetimi (sayısal imza) ve daha bir çok teknik için kullanılır.

Açık anahtarlı sistemlerde, her zaman özel anahtarın açık anahtarla matematiksel bir bağlantısı vardır. Bu sebeple açık anahtarlı bir sisteme, açık anahtarı kullanarak saldırmak her zaman mümkündür. Buna karşı savunu, açık anahtardan özel anahtarı elde etme işlemini mümkün olduğunca zorlaştırmaktır. Bu anahtarları oluşturmak için çözülememiş matematik problemleri kullanıldığından, açık anahtarı kullanarak özel anahtarı elde etme işlemi de imkansız kabul edilir.

Gizli Anahtarlı Kriptografi

Gizli anahtarlı kriptografi, simetrik kriptografi ya da tek anahtarlı kriptografi olarak da adlandırılır. Tek bir anahtarın hem şifreleme hem de şifre çözme amacıyla kullanıldığı daha geleneksel bir yöntemdir. Gizli anahtarlı kriptografi sadece şifreleme değil, kimlik denetimiyle de ilgilenir. Kimlik denetiminde kullanılan yöntemlerden biri MAC (message authentication codes) ‘tır.

Gizli anahtarlı kriptografide temel problem, göndericinin ve alıcının, üçüncü bir kişinin eline geçmesini engelleyerek ortak bir anahtar üzerinde anlaşmalarıdır. Bu iki tarafın dinlenme korkusu duymadan iletişim kurmasını sağlayacak bir yöntem gerektirir. Ancak, gizli anahtarlı yapıların avantajı, açık anahtarlı yapılara göre daha hızlı olmalarıdır.

Anahtar

Kriptografi algoritmasının şifreleme ve şifre çözme amacıyla kullandığı sayıdır.

Özel Anahtar

Açık anahtarlı kriptografide kullanılan, sadece sahibi tarafından bilinmesi ve kullanılması gereken anahtardır. Özel anahtar, imza atma, şifreleme ve karşılığı olan açık anahtarıyla şifrelenmiş metni çözmek için kullanılır. Bu yüzden, açık anahtarlı kriptografi güvenliğinin en önemli kısmını oluşturur.

Açık Anahtar

Açık anahtarlı kriptografide kullanılan, herkesin erişimine ve kullanımına açık olan anahtardır. Özel olan anahtarla matematiksel bağlantısı vardır. Açık anahtar, özel anahtarla atılan imzayı kontrol etmek ya da sadece özel anahtarın çözebileceği şekilde metin şifrelemek için kullanılır.

Gizli Anahtar

Gizli anahtarlı kriptografide kullanılan anahtardır.

Özet Fonksiyonu

Özet fonksiyonu bir mesajın 16 veya 20 bitlik parmak izini çıkarır. Belli bir mesaj aynı özet algoritması kullanıldığında, aynı mesaj özetini verir. Eğer iyi bir özet fonksiyonu kullanılıyorsa, mesajda yapılan tek bitlik bir değişim bile mesaj özetinin değişmesine sebep olur. Özet fonksiyonu kullanarak, kimlik denetimi amacıyla özel anahtarla bütün mesajı şifrelemek zorunluluğu ortadan kalkar.

Özet fonksiyonları verilen mesajı şifreler, ancak bunun geri dönüşü yoktur, yani eldeki mesaj özeti kullanılarak orijinal mesaj elde edilemez.

MAC(Message Authentication Code)

MAC'lar, sayısal imza ile benzer amaçlarla kullanılır. Ancak burada kimlik denetimi için açık anahtarlı kriptografi yerine gizli anahtarlı kriptografi, yani sadece üzerinde anlaşılan ortak anahtar kullanılır. Yani bu şekilde kimlik tespitini sadece istenilen kullanıcı yapabilir; sayısal imzada olduğu gibi gönderenin açık anahtarına sahip herhangi birinin imzayı doğrulayabilmesi gibi bir durum söz konusu değildir.

RSA( Rivest, Shamir, Adleman)

RSA şifreleme sistemi, hem şifreleme hem de sayısal imza atma olanağı tanıyan açık anahtarlı bir kriptografik yapıdır. Sistemi 1977 yılında Ronald Rivest, Adi Shamir ve Leonard Adleman geliştirmiştir. Sistem adını, geliştiricilerinin isimlerinin ilk harflerinden alır.

RSA algoritması şöyle çalışır: Öncelikle p ve q olmak üzere iki tane asal sayı üretilir. Bunların birbirleriyle çarpılmasıyla n, n=p.q, elde edilir. Bundan sonra n sayısından küçük ve (p-1).(q-1) sayısıyla 1 dışında herhangi bir ortak böleni bulunmayan bir e sayısı seçilir. Daha sonra (e.d-1) sayısının (p-1).(q-1) çarpımına tam olarak bölünmesini sağlayan bir d sayısı bulunur. e ve d değerleri, sırasıyla, açık ve özel üs olarak adlandırılırlar. Açık anahtarı (n,e) çifti, özel anahtarı ise (n,d) çifti oluşturur. p ve q sayıları ya yok edilmeli ya da özel anahtar ile birlikte saklanmalıdır.

Özel anahtar olan d sayısının, (n,e) sayılarından elde edilmesi zor bir işlemdir. Eğer bir kişi n sayısını çarpanlarına ayırarak p ve q sayılarını elde edebilirse özel anahtarı da kolaylıkla bulabilir. Bu sebeple RSA sisteminin güvenliği çarpanlarına ayırma probleminin zorluğu temeline dayanır. Çarpanlarına ayırma işleminin kolay bir yönteminin bulunması, RSA algoritmasının kırılması anlamına gelir.

Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcısı (ESHS)

Açık elektronik ağlardan sayısal imzalı bilgi gönderen kişinin imzasının geçerliliğinin/doğruluğunun saptanması için, imzayı atanın açık anahtarı gereklidir. Bu nedenle hangi açık anahtarın hangi kullanıcıya ait olduğunun belgelenmesi çok önemlidir. Bunun için kullanıcıların açık anahtarlarını ve kimlik bilgilerini onaylama yetkisine sahip bir kuruluşa, bir otoriteye gereksinim vardır. Elektronik sertifika hizmet sağlayıcıları kişi ve kurumlara sertifika üreten, dağıtan ve belgelerin yönetimini üstlenen güvenilir kurumlardır.

ESHSlerin kendilerine ait bir veya birden fazla anahtar çiftleri bulunur. Bu anahtar çiftlerinden  özel anahtarın yetkili kişiler dışında kimsenin ulaşamayacağı şekilde güvenli bir ortamda tutulması ve çok iyi korunması gerekmektedir. Açık anahtar ise kullanıcılarda olduğu gibi kök sertifika da denen ESHS sertifikaları içinde bulunur. Her ESHS'nin bir kök sertikası vardır ve ESHS kök sertifikalarını kamuya açarak dizin sunucular (“directory services”) gibi herkesin ulaşabileceği yerlerde tutmalıdır.

ESHS'ler herhangi bir kullanıcının kimliğini kontrol ederek, bu kullanıcının hangi açık anahtara sahip olduğunu belgeler ve ESHS'ye ait özel anahtarla sayısal olarak imzalayarak o kullanıcıya ait sertifikayı oluşturur (Şekil 1). Kullanıcı sertifikalarının bir kopyasının ESHS'nin herkese açık olan bir erişim bölgesine kaydeder.


Şekil 1 - Kullanıcı sertifikasının oluşturulması

Birden fazla ESHS'ı bulunması durumunda ESHS'ler arasında hiyerarşik yapının kurulması, birbirlerinin sertifikalarını tanımaları gerekir. Bu gibi durumlara da teknik açıdan imkan veren teknolojiler geliştirilmiş durumdadır. Bu teknolojilerin temelinde, sertifika üretme, özel anahtarların korunması, açık anahtarların duyurulması türünden konular için geliştirilmiş açık telekomünikasyon standartları vardır (X.509, PKCS 1-13 vs.). 

ESHS, 5070 Nolu Elektronik İmza Kanunu'nda "elektronik sertifika, zaman damgası ve elektronik imzalarla ilgili hizmetleri sağlayan kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek veya özel hukuk tüzel kişiler" olarak belirtilmiştir.

Elektronik Sertifika

Elektronik sertifika nüfüs cüzdanı, ehliyet belgesi veya diğer sertifikalar gibi kişinin elektronik ortamda kimliğini ispatlaması için kullanılan elektronik dosyalardır. Elektronik sertifikalar açık anahtarlı kriptografi teknolojisine dayanır ve kamuya açıktır. Elektronik sertifikalar kişilere ait olabildiği gibi kurumlara veya web sunucularına da ait olabilir. Elektronik sertifika, sahibinin kişisel bilgilerini ve bu kişisel bilgilere ait açık anahtar bilgisini taşır ve taşıdığı açık anahtar bilgisinin belirtilen kişi veya kuruma ait olduğunu temin eder.

ESHS, 5070 Nolu Elektronik İmza Kanunu'nda belirtildiği şekliyle

"Nitelikli elektronik sertifikada;
a) Sertifikanın "nitelikli elektronik sertifika" olduğuna dair bir ibarenin,
b) Sertifika hizmet sağlayıcısının kimlik bilgileri ve kurulduğu ülke adının,
c) İmza sahibinin teşhis edilebileceği kimlik bilgilerinin,
d) Elektronik imza oluşturma verisine karşılık gelen imza doğrulama verisinin,
e) Sertifikanın geçerlilik süresinin başlangıç ve bitiş tarihlerinin,
f) Sertifikanın seri numarasının,
g) Sertifika sahibi diğer bir kişi adına hareket ediyorsa bu yetkisine ilişkin bilginin,
h) Sertifika sahibi talep ederse meslekî veya diğer kişisel bilgilerinin,
ı) Varsa sertifikanın kullanım şartları ve kullanılacağı işlemlerdeki maddî sınırlamalara ilişkin bilgilerin,
j) Sertifika hizmet sağlayıcısının sertifikada yer alan bilgileri doğrulayan güvenli elektronik imzasının,
Bulunması zorunludur."

Kişisel Sertifika

Kişisel sertifikalar sadece kişilere verilen özel bir elektronik sertifikadır. Sertifikalar yaygın olarak X.509 standartına uygun olarak üretilir ve bu standartla uyumlu olan web tarayıcılarına, akıllı kartlara ya da token'lara yüklenebilir.

Sunucu Sertifikası

Sunucu sertifikaları, web sitesinin kimlik bilgilerini ve açık anahtarını taşıyan ve web sitesine bağlanan kullanıcılara sunulan elektronik dosyalardır. Sunucu sertifikası, temelde web sunucusunun adresini ve açık anahtarını bulundurur. Sunucu sertifikaları, web sunucunun kimliğinin doğrulanması ve sunucuya gönderilecek olan bilginin SSL teknolojisi kullanılarak şifreli gönderilmesi.  Gönderilecek olan bilgi sunucu sertifikasının içindeki açık anahtar ile şifrelenir. Bu şifreli bilgiyi çözecek özel anahtar sadece sunucuda bulunduğundan başka birisinin şifreyi çözmesi mümkün değildir. Böylece şifreli bilginin internet üzerinden gönderiminde güvenlik sağlanmış olur.

Kök Sertifika

Kök sertifika, ESHS'nin kimlik bilgilerini ve açık anahtarını taşıyan elektronik dosyadır. Kök sertifikasını diğer sertifikalarden ayıran tek özellik, üzerinde kendi imzasını taşıyor olmasıdır. Yayınladıkları diğer sertifikalara güvenilirlik onayının verilebilmesi için kök sertifikanın, kullanıcı tarafında mevcut olmaları gereklidir. Örneğin bir web sunucusunun sertifikasını alan internet tarayıcısı bu kimliğe güvenip güvenmeyeceğine karar verebilmesi için sunucuya sertifikayı veren sertifika hizmet sağlayıcısının kök sertifikasına ihtiyaç duyar. Eğer söz konusu kök sertifika,  internet tarayıcısında tanımlı değilse, tarayıcı bu sitenin güvenilir olmadığını kullanıcıya bildirir. Bazı ESHS sertifikaları, Netscape ve Internet explorer gibi popüler olan tarayıcılarda önceden tanımlanmıştır yani kök sertifikalar tarayıcıya yüklenmiş durumdadır. Diğer ESHS kök sertifikalarının da tarayıcıya tanımlanabilmesi için kök sertifikaların tarayıcıya yüklenmesi gerekmektedir.

Elektronik İmza

5070 Nolu Elektronik İmza Kanunda,  "Elektronik imza: Başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veriyi," ifade eder. Açık anahtarlı kriptografide kullanılan sayısal imza, bir elektronik imza uygulamasıdır.

Sayısal İmza

Sayısal imza, açık anahtarlı kriptografide, özel anahtar ve metin ile matematiksel yöntemler kullanılarak oluşturulan bir dizi karakterdir. Elle atılan imzanın elektronik ortamdaki karşılığıdır. Sayısal imza, doğru şekilde kullanıldığında, mesajın bütünlüğünün korunmasını, kaynağın doğruluğunun ispatlanmasını ve inkar edilemez olmasını sağlar.

Zaman Damgası

Bir elektronik verinin, üretildiği, değiştirildiği, gönderildiği, alındığı ve/veya kaydedildiği zamanın tespit edilmesi amacıyla, ESHS tarafından elektronik imzayla doğrulanan kayıt.

Anahtar Anlaşma Protokolü

Anahtar anlaşma protokolü, tek anahtarlı yapılarda iki tarafın gizli anahtar üzerinde anlaşması gereken durumlarda kullanılır. Bu protokoller ortam güvenli olmasa da, daha önceden üzerinde anlaşılmış anahtara gerek duymaksızın tarafların güvenli bir şekilde gizli anahtar üzerinde anlaşmasını sağlar.

SSL (Secure Socket Layer)

SSL teknolojisi TCP/IP protokolü üzerinden çalışan, web sunucusu ve web tarayıcısı arasındaki tüm bilgi akışını koruyan bir güvenlik protokolüdür. Bütün popüler web tarayıcılarda ve web sunucularda uygulanmaktadır. Bugünün web üzerinden elektronik ticaret ve elektronik iş uygulamalarında önemli bir rolü vardır. SSL protokolü iki taraf arasında güvenli ve gizli iletişimin sağlanmasında elektronik sertifika kullanır. SSL bağlantısı üzerinden gönderilen veriler üçüncü şahıslar tarafından bozguna uğratıldığında, bundan tarafların anında haberi olur.

Bir web sunucusunun kullanıcılarıyla SSL bağlantısı sağlayabilmesi için öncelikle sunucu tarafında bir sunucu sertifikası bulunması gereklidir. SSL ile güvenliği sağlanmış bir siteye bağlanan kullanıcı sitenin URL adresinin "https:" ile başladığını görür.  Daha sonra SSL bağlantısı kurulur ve sunucu-tarayıcı arasındaki tüm veriler üçüncü şahısların mesajı okumasını önlemek amacıyla şifrelenir.Bu işlemlerin amacı kullanıcıya bağlandığı sitenin gerçekten bağlandığını düşündüğü site olduğunun ispatının sağlanmasıdır. Kullanıcı bundan emin olmak için SSL bağlantısı süresince sunucudan gelen her bilgiyi web sayfasının güvenlikle ilgili özelliklerine bakarak kontrol etmelidir. Web sayfalarının güvenlik bilgileri sunucunun sertifikasını kontrol imkanı sağlar. Eğer yabancı veya farklı bir sunucunun sertifikasıyla karşılaşılırsa bağlanılan sunucu bağlanıldığı sanılan sunucu değildir ve iletişimin güvenliği tehdit altındadır.

Çevrimici Sertifika Durum Protokolü ÇiSDuP / OCSP (Online Certificate Status Protocol)

OCSP, RFC 2560'ın içindeki Internet Engineering Task Force (IETF)' da tanımlanmış bir PKI teknolojisi standardıdır. PKI çözümlerinin en kritik noktalarından birisi olan OCSP, sertifikaların geçerliliğinin kontrol edilmesinde kullanılan yöntemlerden birisidir. İptal edilen sertifikalar anında OCSP sunucuya bildirilir. OCSP sunucusuna bağlanan istemci sertifikanın iptal olup olmadığı bilgisini sunucudan öğrenir. OCSP sunucu, istemciden gelen bir veya birden fazla sertifikanın iptal olup olmadığına dair sorunun cevabını imzalı olarak geri bildirir. OCSP, CRL'in gecikme, ölçeklenebilme, yönetim sorunlarına çözüm getirmek için CRL'e tamamlayıcı olarak geliştirilmiştir.

SİL (Sertifika İptal Listesi)- (CRL- Certificate Revocation List)

İptal olmuş sertifika bilgilerinin içinde yer aldığı ESHS'nin imzasını taşıyan elektronik dosya